Văn học Nhật Bản là một trong những nền văn học dân tộc lâu đời nhất và giàu có nhất thế giới. Vào thời kì hiện đại – thời kì được xem là thời kì phồn thịnh hơn cả của nền văn học đất nước “mặt trời mọc” này, với vị thế nâng lên trên trường quốc tế về kinh tế, văn hóa và văn học Nhật Bản lan tỏa, được quan tâm tìm hiểu và được giới thiệu tại nhiều quốc gia, châu lục. Một trong số đó phải kể đến cuốn sách đã làm thay đổi suy nghĩ hàng trăm, hàng vạn, hàng triệu con người – đó chính là “Totto-chan: Cô bé bên cửa sổ”.
Cả thẩy tính nhẩm, tôi nghiền ngẫm nó tổng cộng trên dưới chục lần. Mỗi lần lại một cảm nhận riêng. Năm 1997, Kuroyanagi Tetsuko lần đầu tiên cho thế giới chiêm ngưỡng một tuyệt tác về giáo dục và niềm tin yêu con trẻ dựa trên những trải nghiệm của mình khi làm đại sứ thiện chí của UNICEF (1984 – 1996) để rồi bây giờ, sau hơn 20 năm lắng đọng, cuốn sách vẫn mang một giá trị tinh thần không thể tưởng đối với những con người yêu và say mê sách vở.
Cuốn hồi kí được Kuroyanagi viết để tưởng niệm Sosaku Kobayashi, người thầy đáng kính đã vẽ nên những bức tranh rực rỡ lên tuổi thơ các em học sinh trường tiểu học Tomoe thân thương. “Cô bé bên cửa sổ” là một nhan đề hay, đầy ý nghĩa: mở đầu câu chuyện, Totto-chan (tức bé Totto, biệt danh hồi nhỏ của nữ sĩ) bị trường cũ đuổi học vì luôn hành xử một cách kì quặc mà không ai hiểu nổi (điển hình nhất là vụ đứng bên cửa sổ lớp trò chuyện với người bên ngoài) cho đến khi kết thúc câu chuyện, trường Tomoe buộc phải đóng cửa dưới sức tàn phá nghiệt ngã của Chiến tranh thế giới thứ II, Totto-chan theo mẹ và mọi người lên xe lửa tị nạn. Đêm hôm ấy, em nằm nhoài người bên cửa sổ, mắt nhìn “bầu trời đen kịt, chợt nghĩ tới lời thầy hiệu trưởng lúc chia tay… em không muốn quên những lời đó. Nghĩ đến thầy Kobayashi rồi em ngủ thiếp đi lúc nào không biết”. Có thể nói xuyên suốt toàn bộ tác phẩm, hỉnh ảnh cửa sổ như một bến đỗ dừng chân cho sự trưởng thành của Totto-chan, giúp em hiểu rõ bản thân và ngày một chững chạc hơn, trở thành một con người đứng đắn, đức độ, không còn là cô nhóc bé dại non nớt có ước mơ làm người bán vé hay gián điệp như thuở trước nữa.
Tôi đọc và tôi thấm thía từng câu chữ giàu nhân văn cùng tình người ấm áp đan xen trong đó. Thật khó để quên đi khung cảnh sân trường Tomoe: đó, là những đoàn tàu con xinh xắn được xếp thành lớp học; đó, là hội trường có hơn 50 cô cậu học trò quây quần bên nhau để ngó xem hộp cơm ai có đủ cả “biển” và “núi” mỗi buổi trưa hè; đó, là ngày hội thể thao diễn ra sôi nổi đầy náo nhiệt… Hẳn bất cứ đứa trẻ nào cũng từng ao ước được vào học một ngôi trường cổ tích như thế, không cạnh tranh, không bất công, không kì thị, không phân biệt – bất cứ cá thể nào cũng bình đẳng và bất cứ ai cũng có quyền được hưởng hạnh phúc và yêu thương. Bằng lối viết giản dị nhưng đầy lôi cuốn, Kuroyanagi đã đưa người đọc vào một không gian trong lành và dịu êm nhất, dòng cảm xúc cứ như vậy từ trái tim lan tràn ra bên ngoài, nghẹn ngào ở cổ họng khi nhớ về những năm tháng tuổi thơ bồng bột ngây dại, chạm đến trái tim của ta từ lúc nào không hay. Nhà văn xoáy sâu vào chủ đề giáo dục trẻ em – một chủ đề khá nhạy cảm ở Nhật Bản lúc bấy giờ, khi xã hội hãy còn tồn tại những định kiến bất công cổ hủ hậu chiến tranh. Chung quanh ta tưởng chừng bình yên nhưng hóa ra lại đáng buồn đến khó tả. Tuy “Totto-chan: Cô bé bên cửa sổ” là một cuốn tự truyện vừa có bi lại vừa có hỉ (mà rằng bi nhiều hơn hỉ sau này), nhưng có lẽ vì mọi chuyện đều diễn ra dưới góc nhìn của một cô bé sáu tuổi trong sáng lương thiện, nên niềm hi vọng về một ngày mai tươi đẹp nổi bật rõ rệt trong cuốn hồi kí, lấn át mạnh mẽ những thành kiến cực đoan và những câu chuyện buồn thảm. Cuốn sách không chỉ dành cho các độc giả nhí, mà còn là lời nhắn gửi tâm sự với các bậc cha mẹ và thầy cô giáo về bài học làm người, cách nuôi dạy con trẻ. Tôi tin rằng, nếu mỗi đứa trẻ đều được chỉ dạy dưới nền giáo dục thấm nhuần tư tưởng của thầy Kobayashi thì xã hội này sẽ văn minh, tiến bộ và nhân ái hơn rất nhiều.
Chỉ tiếc, thầy ra đi quá sớm.
“Totto-chan: Cô bé bên cửa sổ” được dịch ra nhiều thứ tiếng khác nhau và trở thành cuốn sách bán chạy hàng đầu Nhật Bản thời bấy giờ. Ở đất nước mặt trời mọc ngày nay, một số chương trong cuốn sách còn được đưa vào nội dung của sách giáo khoa.
“Totto-chan chìa ngón út, thầy cũng chìa ngón út, ngón của thầy khỏe hơn, và Totto-chan đã cùng thầy nghéo tay theo kiểu Nhật, coi đó là lời hứa danh dự. Hai thầy trò cùng cười. Em sẽ trở thành cô giáo ở Tomoe! Ôi, ý nghĩ đó tuyệt vời làm sao!”
— trích chương “Lời hứa”, “Tottochan: Cô bé bên cửa sổ”.
Nếu bạn chưa thử, hãy đọc Totto-chan một lần. Chắc chắn bạn sẽ không hối hận!
XEM THÊM CÁC CUỘC THI VIẾT KHÁC
XEM THÊM BÀI VIẾT CHUYÊN MỤC KHÁC SỐNG GIÁ TRỊ
